Επιστροφή στα θρανία, όχι στον κυβερνοεκφοβισμό

Καθώς οι μαθητές σε όλο τον κόσμο ετοιμάζονται για τη νέα σχολική χρονιά, ο ενθουσιασμός συχνά συνδυάζεται με άγχος. Η τάξη δεν είναι το μόνο μέρος όπου διαμορφώνονται οι κοινωνικές δυναμικές· ο ψηφιακός κόσμος παίζει εξίσου καθοριστικό ρόλο. Δυστυχώς, όπως οι διάδρομοι του σχολείου μπορεί να γίνουν εχθρικοί, έτσι και οι διαδικτυακοί χώροι μπορούν να ενισχύσουν αρνητικές συμπεριφορές. Μια έρευνα της Microsoft το 2023, που κάλυψε γονείς σε 17 χώρες, έδειξε ότι ο «κυβερνοεκφοβισμός, η παρενόχληση και η κακοποίηση» αποτελούν την υπ’ αριθμόν ένα ανησυχία τους, με το 39% κατά μέσο όρο να δηλώνει ότι αυτό τους απασχολεί περισσότερο.

Οι κίνδυνοι του κυβερνοεκφοβισμού ξεπερνούν κατά πολύ την οθόνη. Αν δεν αντιμετωπιστεί, μπορεί να βλάψει σοβαρά την ψυχική υγεία ενός παιδιού, να κλονίσει την αυτοπεποίθησή του και, σε ακραίες περιπτώσεις, να οδηγήσει σε τραγικές συνέπειες. Γι’ αυτό η επιστροφή στα θρανία θα πρέπει να σηματοδοτεί ανάπτυξη και μάθηση — όχι μια νέα έξαρση ψηφιακής κακοποίησης.

Ένα πρόβλημα που επιμένει

Η έρευνα της Microsoft έδειξε ότι οι γονείς ανησυχούν περισσότερο για τον κυβερνοεκφοβισμό παρά για την παραπληροφόρηση, την παιδική σεξουαλική εκμετάλλευση ή ακόμα και τις απειλές σωματικής βίας. Το Pew Research Center επιβεβαιώνει το εύρημα: περίπου οι μισοί έφηβοι στις ΗΠΑ δηλώνουν ότι έχουν βιώσει διαδικτυακή παρενόχληση. Τα μεγαλύτερα κορίτσια είναι πιο πιθανό να βρεθούν στο στόχαστρο, αντιμετωπίζοντας συχνά προσβολές, φήμες, ανεπιθύμητες άσεμνες εικόνες ή ακόμη και άμεσες απειλές.

Η αρχή της σχολικής χρονιάς μπορεί να επιδεινώσει το πρόβλημα. Νέες παρέες δημιουργούνται, παλιές αντιπαλότητες αναζωπυρώνονται και το άγχος των μαθημάτων αυξάνεται. Σε αυτό το εύθραυστο περιβάλλον, οι θύτες μπορεί να χρησιμοποιήσουν τα social media, τις εφαρμογές μηνυμάτων ή τις πλατφόρμες gaming για να επιβληθούν στους συνομηλίκους τους. Ταυτόχρονα, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί είναι απασχολημένοι με οργανωτικά ζητήματα, αφήνοντας επικίνδυνες καταστάσεις να περάσουν απαρατήρητες. Γι’ αυτό η έγκαιρη αναγνώριση προειδοποιητικών σημάτων είναι ζωτικής σημασίας.

Πώς να εντοπίσετε τα σημάδια

Τα παιδιά δεν μιλούν πάντα ανοιχτά για τις διαδικτυακές τους εμπειρίες. Ο φόβος της ντροπής ή το άγχος ότι η κατάσταση μπορεί να χειροτερέψει τα κρατά συχνά σιωπηλά. Οι γονείς χρειάζεται να παρατηρούν ξαφνικές και ανεξήγητες αλλαγές στη συμπεριφορά: έντονες διακυμάνσεις στη διάθεση, απομάκρυνση από αγαπημένες δραστηριότητες, προβλήματα ύπνου, αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες ή αμυντικές αντιδράσεις όταν γίνεται λόγος για τη χρήση της τεχνολογίας. Η πτώση των βαθμών και η απροθυμία να πάνε στο σχολείο ή σε κοινωνικές εκδηλώσεις είναι επίσης ανησυχητικά σημάδια.

Η αξία της επικοινωνίας

Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να αντιμετωπιστεί ο κυβερνοεκφοβισμός είναι να καλλιεργηθεί μια ανοιχτή γραμμή επικοινωνίας. Οι έφηβοι δυσκολεύονται να εμπιστευτούν και φοβούνται την κριτική. Η δημιουργία ενός ασφαλούς χώρου, όπου νιώθουν ότι μπορούν να μιλήσουν χωρίς κατηγορία ή τιμωρία, είναι καθοριστική. Οι ερωτήσεις πρέπει να είναι ανοιχτές, όπως «Πώς πάνε τα πράγματα στο σχολείο;», αντί για άμεσες, όπως «Σε εκφοβίζουν;». Η επιλογή της κατάλληλης στιγμής και ενός διακριτικού περιβάλλοντος αυξάνει τις πιθανότητες μιας ειλικρινούς συζήτησης.

Οι γονείς πρέπει επίσης να ισορροπούν ανάμεσα στην εγρήγορση και τον σεβασμό της ιδιωτικότητας. Η υπερβολική παρέμβαση μπορεί να οδηγήσει σε αντίδραση και όχι σε συνεργασία. Ο στόχος δεν είναι ο έλεγχος, αλλά η οικοδόμηση εμπιστοσύνης και η ενίσχυση της ασφάλειας.

Προληπτικά μέτρα

Υπάρχουν και πρακτικές ενέργειες που μειώνουν τον κίνδυνο. Η εκπαίδευση των παιδιών σε θέματα διαδικτυακής ιδιωτικότητας και ασφάλειας είναι θεμελιώδης. Οι γονείς χρειάζεται να γνωρίζουν ποιες εφαρμογές χρησιμοποιούν τα παιδιά τους και να φροντίζουν ώστε οι ρυθμίσεις να είναι κατάλληλες για την ηλικία τους. Τα παιδιά πρέπει να κατανοήσουν τους κινδύνους των social media, των πλατφορμών παιχνιδιών και απειλών όπως η sextortion ή οι ψεύτικες άσεμνες εικόνες. Η καλλιέργεια υγιούς σκεπτικισμού απέναντι σε διαδικτυακές γνωριμίες είναι απαραίτητη.

Για πιο άμεσο έλεγχο, οι γονείς μπορούν να προσαρμόσουν τις ρυθμίσεις του smartphone, περιορίζοντας την πρόσβαση σε περιεχόμενο ή τον χρόνο οθόνης, ή να χρησιμοποιήσουν λογισμικό γονικού ελέγχου. Όμως είναι σημαντικό να εξηγούν στα παιδιά ότι αυτά τα μέτρα λαμβάνονται για την προστασία τους, ώστε να αποφευχθούν συγκρούσεις.

Όταν το παιδί είναι θύμα

Αν αποδειχθεί ότι ένα παιδί εκφοβίζεται διαδικτυακά, το σημαντικό είναι να παραμείνουν οι γονείς ψύχραιμοι. Ο πανικός και η υπερβολική αντίδραση μπορεί να ενισχύσουν το αίσθημα απομόνωσης. Αντίθετα, χρειάζεται ήρεμη συζήτηση για το τι συμβαίνει και πώς το βιώνει το παιδί. Στη συνέχεια, πρέπει να μπλοκαριστεί ο θύτης, να κρατηθούν αποδεικτικά στοιχεία μέσω screenshots και να γίνει αναφορά στην εκάστοτε πλατφόρμα. Σε σοβαρές περιπτώσεις, η ενημέρωση του σχολείου είναι απαραίτητη.

Μια νέα πραγματικότητα

Ο εκφοβισμός δεν είναι καινούργιο φαινόμενο, όμως τα κινητά τηλέφωνα και η συνεχής συνδεσιμότητα έχουν διευρύνει την εμβέλειά του. Σήμερα, οι θύτες δεν σταματούν στην πύλη του σχολείου· μπορούν να φτάσουν μέχρι το δωμάτιο και τον προσωπικό χρόνο του παιδιού. Παρ’ όλα αυτά, οι γονείς διαθέτουν ισχυρά όπλα: την ενσυναίσθηση, την υπομονή, τη γνώση της τεχνολογίας και την αγάπη.

Η νέα σχολική χρονιά δεν πρέπει να σημαίνει επιστροφή σε κύκλους διαδικτυακής κακοποίησης. Με παρατηρητικότητα, εμπιστοσύνη και προληπτικά μέτρα, οι οικογένειες μπορούν να διαμορφώσουν ένα πιο ασφαλές ψηφιακό περιβάλλον. Η λύση βρίσκεται όχι μόνο στην τεχνολογία, αλλά κυρίως στις ανθρώπινες σχέσεις που κάνουν τα παιδιά να νιώθουν ασφαλή και δυνατά. Με φροντίδα και ετοιμότητα, η επιστροφή στο σχολείο μπορεί να παραμείνει αυτό που πρέπει: μια περίοδος δυνατοτήτων, ανάπτυξης και νέων ξεκινημάτων.