Πώς θα βοηθήσετε τα ηλικιωμένα μέλη της οικογένειας να αποφύγουν τις απάτες

Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι απάτες μπορούν να προκαλέσουν μεγάλη οικονομική ζημιά αλλά και έντονη ψυχολογική πίεση στα θύματα. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα στις απάτες που στοχεύουν ηλικιωμένους, καθώς κάθε χρόνο χάνονται όλο και περισσότερα χρήματα από διάφορες διαδικτυακές απάτες, προειδοποιεί η ομάδα της παγκόσμιας εταιρίας κυβερνοασφάλειας ESET. 

Μόνο το 2024, οι Αμερικανοί ηλικίας άνω των 60 ετών ανέφεραν απώλειες σχεδόν 4,9 δισεκατομμυρίων δολαρίων από διαδικτυακές απάτες, μια αύξηση 43% σε σχέση με το προηγούμενο έτος και πενταπλάσια σε σχέση με το 2020, σύμφωνα με το Κέντρο Διαδικτυακού Εγκλήματος (IC3) του FBI. Η μέση απώλεια από απάτες που στοχεύουν ηλικιωμένους έφτασε τα 83.000 δολάρια, έναντι 19.000 δολαρίων σε όλες τις ηλικιακές ομάδες.

Πίσω από αυτούς τους αριθμούς βρίσκονται άνθρωποι και ολόκληρες οικογένειες, των οποίων η ευημερία και η οικονομική ασφάλεια κλονίστηκαν βαθιά, καθώς οι αποταμιεύσεις πολλών ετών εξαφανίστηκαν μέσα σε λίγα λεπτά, αναφέρει η ESET. Η τεράστια κλίμακα των απατών με στόχο τους ηλικιωμένους είναι κάτι που πρέπει να κινητοποιήσει τις οικογένειες να δράσουν από κοινού.

Ωστόσο, οι αόριστες προειδοποιήσεις δεν αρκούν. Η αποτελεσματική προστασία απαιτεί συνεχή επικοινωνία με τα μέλη της οικογένειας, ανθρώπινους και τεχνικούς ελέγχους, καθώς και ένα σαφές σχέδιο αποκατάστασης σε περίπτωση που κάτι πάει στραβά. Τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή να εξετάσουμε πώς μπορούμε να προστατεύσουμε τις αποταμιεύσεις των γονιών και των παππούδων μας από τους απατεώνες.

Γιατί οι απατεώνες βάζουν στο στόχαστρο τους ηλικιωμένους;

Οι απατεώνες είναι ορθολογιστές: επιδιώκουν το μέγιστο κέρδος με την ελάχιστη δυνατή προσπάθεια. Οι ηλικιωμένοι αποτελούν ελκυστικούς στόχους για διάφορους λόγους:

• Πρόσβαση σε χρήματα: Πολλοί ηλικιωμένοι διαθέτουν αποταμιεύσεις σε μετρητά, συνταξιοδοτικούς λογαριασμούς ή άλλες σταθερές πηγές πλούτου, τις οποίες οι απατεώνες θεωρούν εύκολη λεία.
• Εμπιστοσύνη στην εξουσία: Οι συνήθειες των παλαιότερων γενεών σε σχέση με την εμπιστοσύνη και την αποδοχή της εξουσίας καθιστούν ορισμένους ηλικιωμένους πιο δεκτικούς σε τηλεφωνήματα ή επιστολές που φαίνονται ότι προέρχονται από «επίσημες πηγές», Πολλοί ηλικιωμένοι δεν υποψιάζονται ότι ένα τηλεφώνημα από «την τράπεζα» ή «την εφορία» μπορεί να είναι απάτη, 
• Μοναξιά: Η κοινωνική απομόνωση μπορεί να κάνει τις απάτες που βασίζονται στις διαπροσωπικές σχέσεις – όπως είναι οι απάτες μέσω διαδικτυακών ραντεβού – ιδιαίτερα αποτελεσματικές και καταστροφικές.
• Γνωστική υπερφόρτωση και ψηφιακή κόπωση: Πολλοί ηλικιωμένοι (και όχι μόνο αυτοί) δυσκολεύονται να διαχειριστούν δεκάδες διαδικτυακούς λογαριασμούς, γεγονός που τους καθιστά πιο επιρρεπείς σε «χρήσιμα» αναδυόμενα παράθυρα ή επείγουσες τηλεφωνικές κλήσεις.
• Τεχνολογικά κενά: Πολλοί ηλικιωμένοι χρησιμοποιούν παλιές συσκευές και ξεπερασμένο λογισμικό, χρησιμοποιούν τους ίδιους κωδικούς πρόσβασης σε πολλούς λογαριασμούς και, όπως και οι περισσότεροι χρήστες, δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν το πραγματικό από το ψεύτικο.

Όλα αυτά συνθέτουν ένα περιβάλλον που διευκολύνει το έργο των δραστών. Επιπλέον, οι επιδέξιοι απατεώνες διαθέτουν πλέον εύχρηστα εργαλεία, όπως μεγάλες βάσεις δεδομένων με παραβιασμένα διαπιστευτήρια που κυκλοφορούν σε υπόγεια φόρουμ και τεχνολογίες κλωνοποίησης φωνής με τεχνητή νοημοσύνη – στοιχεία που συνεργάζονται για να αυξήσουν την «αξιοπιστία» των τεχνασμάτων τους.

Το εγχειρίδιο του απατεώνα

Ακολουθούν ορισμένες από τις πιο συνηθισμένες απάτες που αποφέρουν σημαντικά κέρδη στους απατεώνες και έχουν ως στόχο κυρίως ηλικιωμένους:

Απάτες ηλεκτρονικού ψαρέματος (phishing)

Οι απατεώνες συχνά προσποιούνται ότι είναι εκπρόσωποι της εφορίας, ασφαλιστικών ταμείων ή τραπεζών. Ζητούν πληρωμές με το πρόσχημα ότι θα αποφευχθούν κυρώσεις ή ότι θα «ξεκλειδωθούν» τραπεζικοί λογαριασμοί. Συνήθως, ωθούν τα θύματα να εισάγουν τα στοιχεία σύνδεσής τους ή να αποκαλύψουν άλλες ευαίσθητες πληροφορίες σε ιστοσελίδες που έχουν σχεδιαστεί ώστε να μοιάζουν με αυτές των νόμιμων φορέων.

Απάτη τεχνικής υποστήριξης

Ένα αναδυόμενο παράθυρο προειδοποίησης στην οθόνη του υπολογιστή ή ένα τηλεφώνημα μπορεί να ισχυρίζεται ότι η συσκευή έχει μολυνθεί από κακόβουλο λογισμικό. Ο «εκπρόσωπος υποστήριξης» πείθει το θύμα να του παραχωρήσει απομακρυσμένη πρόσβαση στον υπολογιστή. Έπειτα, κλέβει τα στοιχεία σύνδεσης τραπεζικών λογαριασμών ή εγκαθιστά κακόβουλο λογισμικό (infostealer) στη συσκευή.Ψεύτικη προειδοποίηση 

Απάτες ρομαντικής φύσης

Οι απατεώνες καλλιεργούν διαδικτυακές σχέσεις με τα «θύματα» τους για εβδομάδες ή και μήνες, κερδίζοντας σταδιακά την εμπιστοσύνη τους. Όταν πια έχουν δημιουργήσει έναν δεσμό, ζητούν μεγάλα χρηματικά ποσά, συνήθως για μια ψεύτικη «έκτακτη ανάγκη».

Απάτες επείγουσας ανάγκης

Σε αυτή την περίπτωση, κάποιος τηλεφωνεί ισχυριζόμενος ότι ένας αγαπημένος σας άνθρωπος έχει μπλέξει και χρειάζεται επειγόντως χρήματα. Καθώς το αίτημα εκμεταλλεύεται τα συναισθήματα και τον πανικό της στιγμής, τα θύματα συχνά παραλείπουν την επαλήθευση της πληροφορίας και σπεύδουν να στείλουν τα χρήματα — συνήθως μέσω τραπεζικών εμβασμάτων ή εφαρμογών μεταφοράς χρημάτων. Οι μέθοδοι αυτές είναι συχνά μη αναστρέψιμες, καθιστώντας την ανάκτηση των χρημάτων σχεδόν αδύνατη.

Απάτες επενδύσεων

Οι απατεώνες προωθούν ψεύτικες επενδύσεις, όπως κρυπτονομίσματα ή «ιδιωτικές» προσφορές υψηλής απόδοσης, χρησιμοποιώντας πλαστές συστάσεις από γνωστά πρόσωπα.

Καθώς οι παραπλανητικές πρακτικές αξιοποιούν ολοένα και περισσότερο την τεχνολογία deepfake, οι απατεώνες μπορούν πλέον να κλωνοποιήσουν φωνές ή να δημιουργήσουν βίντεο που φαίνεται να περιλαμβάνουν μέλη της οικογένειας ή αξιόπιστα δημόσια πρόσωπα. Αυτό καθιστά πολλές από τις μεθόδους εξαπάτησης ανησυχητικά πειστικές.

Ξεκινώντας μια συζήτηση

Είναι γνωστό ότι οι απάτες βασίζονται στη δημιουργία αισθήματος επείγοντος, εξουσίας και στενότητας, προκειμένου να παρασύρουν τους ανθρώπους να αναλάβουν δράση. Ακόμη και μια στιγμιαία απώλεια κρίσης, η νοητική υπερφόρτωση, το άγχος ή η έλλειψη ύπνου μπορούν να μας κάνουν ευάλωτους απέναντι στις απάτες. Γι’ αυτό, η πρόληψη είναι τουλάχιστον εξίσου συμπεριφορική όσο και τεχνολογική.

Ένα σημαντικό επίπεδο άμυνας μπορεί να επιτευχθεί μέσα από ανοιχτή επικοινωνία χωρίς ντροπή. Ξεκινήστε με ενσυναίσθηση και εξηγήστε πώς οι απατεώνες χειραγωγούν τα συναισθήματα. Αν μπορούν να ξεγελάσουν άτομα 30–40 ετών με τεχνολογικές γνώσεις, τότε ο καθένας μπορεί να γίνει θύμα.

Μπορείτε επίσης να μοιραστείτε μια ιστορία, όπως: «Μια φίλη μου παραλίγο να στείλει ένα μεγάλο χρηματικό ποσό, αφού άκουσε μια φωνή που έμοιαζε με του εγγονού της. Τελικά αποδείχθηκε ότι ήταν απάτη. Μπορούμε να φτιάξουμε έναν οικογενειακό κανόνα: πριν στείλουμε χρήματα, να ελέγχουμε πάντα δύο φορές;».

Με άλλα λόγια, σκεφτείτε να εφαρμόσετε ένα απλό σχέδιο που βασίζεται στην αρχή «παύση και επαλήθευση», έτσι ώστε τουλάχιστον ένα ακόμη μέλος της οικογένειας να συμμετέχει σε αποφάσεις για οποιοδήποτε οικονομικό αίτημα.

Επιπλέον, αν η τράπεζα των γονιών ή των παππούδων σας προσφέρει ειδικές προστασίες για ηλικιωμένους πελάτες, αξιοποιήστε τις. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν κλήσεις επαλήθευσης για ορισμένους τύπους συναλλαγών, όρια για νέους δικαιούχους ή προσωρινές αναστολές μεγάλων εμβασμάτων. Μπορεί επίσης να παρέχονται ειδοποιήσεις που αποστέλλονται τόσο στους παππούδες όσο και σε ένα έμπιστο μέλος της οικογένειας για κάθε μεταφορά που υπερβαίνει ένα προκαθορισμένο όριο.

Βασική κυβερνοϋγιεινή για συσκευές και λογαριασμούς

Τα παραπάνω βήματα συνδυάζονται ιδανικά με επιπλέον μέτρα που μπορούν να καλύψουν τα τεχνολογικά κενά που συχνά εκμεταλλεύονται οι επιτήδειοι. Βεβαιωθείτε ότι οι ηλικιωμένοι συγγενείς σας:

• Χρησιμοποιούν ένα πρόγραμμα διαχείρισης κωδικών πρόσβασης για να δημιουργούν και να αποθηκεύουν ισχυρούς και μοναδικούς κωδικούς για κάθε διαδικτυακό λογαριασμό, ειδικά για τους πιο σημαντικούς (π.χ. τραπεζικούς, email και μέσα κοινωνικής δικτύωσης).
• Ενεργοποιούν την επαλήθευση δύο παραγόντων όπου είναι δυνατόν — ιδανικά μέσω εφαρμογής επαλήθευσης για κινητό ή, ακόμη καλύτερα, με χρήση φυσικού κλειδιού ασφαλείας αντί για μηνύματα SMS.
• Αποκλείουν τα αναδυόμενα παράθυρα και τις αυτόματες κλήσεις χρησιμοποιώντας τα διαθέσιμα εργαλεία ή μέτρα ασφαλείας που προσφέρουν οι τηλεφωνικοί πάροχοι.
• Ενεργοποιούν τις αυτόματες ενημερώσεις σε όλες τις συσκευές, ιδίως σε τηλέφωνα, tablet και υπολογιστές.
• Δεν κατεβάζουν συνημμένα αρχεία ούτε κάνουν κλικ σε συνδέσμους από ανεπιθύμητα ή ύποπτα μηνύματα. Σε περίπτωση αμφιβολίας, μπορούν να χρησιμοποιήσουν τον δωρεάν και εύχρηστο έλεγχο συνδέσμων της ESET.
• Εγκαθιστούν αξιόπιστο λογισμικό ασφαλείας σε όλες τις συσκευές τους.

Ακολουθήστε αυτά τα βήματα μαζί με τους γονείς ή τους παππούδες σας και αφήστε σαφείς —και, αν χρειαστεί, γραπτές— οδηγίες.

Αν συμβεί το χειρότερο

Η ταχύτητα είναι συχνά καθοριστική. Όσο πιο γρήγορα δράσετε, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες να ανακτήσετε τα χρήματα ή, τουλάχιστον, να σταματήσετε περαιτέρω κλοπές. Αν οι γονείς ή οι παππούδες σας πέσουν θύματα απάτης:

• Ενημερώστε αμέσως την τράπεζα του συγγενικού σας προσώπου, ώστε να σταματήσει οποιεσδήποτε εξερχόμενες μεταφορές χρημάτων.
• Αποθηκεύστε αριθμούς τηλεφώνου, μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και στιγμιότυπα οθόνης που σχετίζονται με την απάτη.
• Υποβάλετε καταγγελία στις αρμόδιες αρχές.
• Υπενθυμίστε στους συγγενείς σας ότι είναι θύματα εγκλήματος και δεν φέρουν ευθύνη. Η ντροπή κάνει τους ανθρώπους να σιωπούν — κάτι που τελικά ωφελεί μόνο τους απατεώνες.

Τελικές σκέψεις

Για μακροπρόθεσμη ηρεμία, εξετάστε επίσης τη χρήση υπηρεσιών παρακολούθησης ταυτότητας, οι οποίες σας ειδοποιούν εάν τα στοιχεία σύνδεσης των (παππούδων) γονιών σας εμφανιστούν στο σκοτεινό διαδίκτυο. Δημιουργήστε μια ρουτίνα που να περιλαμβάνει τακτικό έλεγχο των τραπεζικών υπολοίπων, παρακολούθηση των συναλλαγών και επανεξέταση των ρυθμίσεων ασφαλείας των λογαριασμών. Σε τελική ανάλυση, η πρόληψη είναι μια συνήθεια.

Οι απάτες που έχουν ως στόχο τους ηλικιωμένους αυξάνονται σε κόστος, συχνότητα και πολυπλοκότητα. Ωστόσο, οι οικογένειες που συνδυάζουν ανοιχτή επικοινωνία με αποτελεσματικά μέτρα συμπεριφοράς και τεχνικής προστασίας μπορούν να μειώσουν δραματικά τον κίνδυνο. Εφαρμόστε αυτά τα μέτρα και θα καταστήσετε πολύ πιο δύσκολο για τους εγκληματίες να κλέψουν τις αποταμιεύσεις μιας ζωής των παππούδων ή των γονιών σας.